Staniewicz Leon Jan Bolesław (1871–1951), elektrotechnik, profesor Instytutu Elektrotechnicznego i Instytutu Inżynierów Cywilnych w Petersburgu, Politechniki Warszawskiej i Politechniki Gdańskiej. Ur. 20 lub 21 (8 lub 9 st.st.) XII w Petersburgu, był wnukiem stryjecznym Emeryka (zob.), synem Jana Onufrego (zob.) i Matyldy z Lubańskich, bratem Wiktora (zob.), stryjem Zbigniewa (zob.).
Do r. 1890 uczył się S. w niemieckim gimnazjum klasycznym w Petersburgu, w l. 1890–4 studiował na Wydz. Fizyko-Matematycznym tamtejszego uniwersytetu matematykę u Juliana Sochockiego i fizykę u I. Borgmana. Zdobył uznanie tego drugiego napisaną w r. 1894 rozprawą Zjawisko Thomsona w związku z innymi zjawiskami termoelektrycznymi (w języku rosyjskim) i został po studiach zatrudniony w Katedrze Fizyki na stanowisku asystenta «dla przygotowania się do zawodu profesorskiego» (1894–6). Specjalizując się w tym okresie z elektryczności i magnetyzmu wygłosił kilka referatów w rosyjskim Tow. Fizyko-Chemicznym. W l. 1896–1901 był nauczycielem fizyki i matematyki w IV gimnazjum klasycznym i w I Korpusie Kadetów w Petersburgu. Od r. 1900 kontynuował specjalizację z elektryczności podejmując studia w Inst. Elektrotechnicznym (Elektrotiechniczeskij institut); równocześnie był tam starszym asystentem w Katedrze Elektrotechniki (1901–3). W r. 1903 z pierwszą lokatą uzyskał stopień inżyniera elektryka, potem kierował ćwiczeniami w laboratorium pomiarów elektrotechnicznych oraz wykładał matematykę i elektrotechnikę. Dodatkowo od r. 1913 wykładał przedmiot „Podziemne linie elektryczne” i kierował projektami dyplomowymi z tej dziedziny. W r. 1915 otrzymał stopień adiunkta (odpowiednik doktoratu) elektrotechniki na podstawie rozprawy O nagrevanii električeskich provodov („Izvestija Elektro-techničeskago instituta” 1914). W r. 1918 jako profesor nadzwycz. objął Katedrę Elektrochemii Ogólnej i został wybrany na prorektora Instytutu ds. naukowych. Równocześnie pracował w petersburskim Inst. Inżynierów Cywilnych (Institut grażdanskich inżenierow), początkowo jako asystent Katedry Matematyki (1902–3), potem wykładowca zagadnień całkowania równań różniczkowych oraz w l. 1917–19 profesor nadzwycz. i kierownik Katedry Matematyki Wyższej. Ponadto w Inst. Politechnicznym (Politechniczeskij institut) wykładał w l. 1903–19 matematyczne zagadnienia elektrofizyki.
W rosyjskim okresie działalności naukowej S. koncentrował się na problematyce nagrzewania się przewodów elektrycznych i opublikował kilka prac z tego zakresu, m.in. Obzor rabot po issledovaniju nagrevanija kabelej („Trudy Vserossijskovo elektro-techničeskovo sjezda” 1909). W pracy O najvygodnejšich razmerach kabelej dla vysokogo napriaženija („Izvestija Elektro-techničeskago instituta” 1913) określił warunki minimalnego promienia zewnętrznego przekroju kabla elektrycznego; obalił pogląd o konieczności stosowania grubszej izolacji dla grubszego przewodnika oraz podał wzór na ekonomiczną produkcję kabli przy uwzględnieniu cen rynkowych materiałów, kosztów robocizny itp. W rozprawie doktorskiej określił czynniki wzrostu temperatury kabla pod wpływem prądu elektrycznego, warunki odpływu nagromadzonego ciepła i wyprowadził równanie na obliczenie zwyżek temperatury kabla w zależności od jego wymiarów, współczynników oporności cieplnej warstw izolacyjnych i obciążenia.
S. brał udział w życiu petersburskiej Polonii. Dn. 22 (9 st.st.) X 1905 został wybrany, z rekomendacji ks. Konstantego Budkiewicza, zastępcą syndyka (a w kolejnych wyborach jednym z syndyków) parafii rzymskokatolickiej p. wezw. św. Katarzyny. Na tym stanowisku przyczynił się do naprawy finansów parafii oraz działał w Rzymskokatolickim Tow. Dobroczynności. Doprowadził też do otwarcia kilku polskich szkół elementarnych w różnych dzielnicach Petersburga, oraz osobnej klasy piątej z wykładowym językiem polskim w prowadzonym przy parafii gimnazjum żeńskim. Działał w Tow. Inżynierów Elektryków, był członkiem jego Zarządu, a od r. 1917 – prezesem. Był także członkiem zarządu Związku Polskich Lekarzy i Przyrodników (1907–18). W lipcu 1917 brał udział w założeniu Polskiego Związku Radykalno-Demokratycznego na Litwie i Białej Rusi. Już po wybuchu rewolucji październikowej, w związku z dekretem nowych władz o oddzieleniu państwa od Kościoła, wszedł na początku stycznia 1918 w skład Rady Parafialnej, która przejęła majątek parafii św. Katarzyny. W październiku t.r. był aresztowany na krótko jako zakładnik, gdyż władze spodziewały się rozruchów w pierwszą rocznicę rewolucji. Jeszcze w lipcu 1919 brał udział w naradach działaczy polskich u arcybp. Jana Cieplaka, jesienią t.r. opuścił Piotrogród. Ze swej pracy w parafii św. Katarzyny pozostawił Wspomnienia zamieszczone w księdze pamiątkowej „Z murów św. Katarzyny” (W. 1933).
W listopadzie 1919 przybył S. do Warszawy. Dn. 21 II 1920 mianowany został przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego profesorem zwycz. i powołany na Katedrę Elektrotechniki Teoretycznej Politechn. Warsz. T.r. wybrano go na dziekana Wydz. Budowy Maszyn i Elektrotechniki. Po wydzieleniu Wydz. Elektrotechnicznego (przemianowanego w r. 1924 na Wydz. Elektryczny) został jego pierwszym dziekanem 15 VI 1921, ale wkrótce zrezygnował z powodu wyboru na stanowisko rektora 15 X t.r. Sprawował je do r. 1923. W r. akad. 1923/4 był prorektorem uczelni. Pełniąc tę funkcję doprowadził do ulepszenia programu studiów i podniesienia poziomu nauczania, m.in. dzięki zatrudnieniu wysokiej klasy specjalistów, oraz uzyskania przez uczelnię prawa nadawania stopni naukowych (14 VI 1921). Przyczynił się też do powstania Wydz. Mierniczego (1921) i Oddz. Lotniczego (1922) oraz zakończenia budowy gmachu Nowej Kreślarni. W r. 1921 wraz z Marianem Lalewiczem reprezentował uczelnię w międzynarodowej akcji pomocy materialnej dla uczonych w republikach sowieckich. Pełniąc ponownie w l. 1929–33 funkcję dziekana Wydz. Elektrycznego wprowadził czteromiesięczną studencką praktykę na stanowiskach robotniczych w fabryce oraz, wspólne dla pracowników i studentów, zagraniczne wycieczki naukowe. Chętnie współpracował z młodzieżą, m.in. był kuratorem, następnie członkiem honorowym studenckiego Koła Elektryków, członkiem honorowym Tow. Bratniej Pomocy Studentów Politechn. Warsz. (1923), w r. 1927 odznaczono go Złotą Odznaką Związku Bratnich Pomocy, a w r. 1937 powołany został do Prezydium Rady Naczelnej Tow. Przyjaciół Młodzieży Akademickiej.
W Polsce był S. pionierem badań nad prądami zmiennymi, autorem pierwszej, dwuczęściowej, monografii z tego zakresu pt. Teoria prądów zmiennych (W. 1923, 4 wyd., 1935), opublikował także dwuczęściowy podręcznik Podstawy elektrotechniki (W. 1925) oraz kilkanaście artykułów na łamach „Przeglądu Elektrotechnicznego”, dotyczących m.in. kabli prądów wysokiego napięcia, obliczania linii długich oraz stanu badań elektrotechnicznych w Polsce. Był autorem patentu na układ równoważnika w zastosowaniu do wzmacniaków. Interesował się dziejami Politechn. Warsz. oraz polskiej elektrotechniki, z tej dziedziny opublikował m.in. Dziesięciolecie Politechniki Warszawskiej („Przegl. Techn.” 1925 nr 49–50) oraz trzy rozdziały (Politechnika Warszawska, Nauki elektrotechniczne i Przemysł elektrotechniczny) w księdze pamiątkowej „Dziesięciolecie Polski Odrodzonej 1918–1928” (Kr. 1928). Był też redaktorem jubileuszowej monografii „Politechnika Warszawska 1915–1925” (W. 1925). Jako uznany autorytet i ekspert w zakresie elektrotechniki przeprowadził w r. 1921 dla Min. Poczt i Telegrafów ocenę warszawskiej sieci telefonicznej (wspólnie z Kazimierzem Drewnowskim i Stanisławem Wysockim), a dwa lata później jako przewodniczący komisji rzeczoznawców – ekspertyzę i odbiór instalacji Warszawskiej Transatlantyckiej Centrali Radiotelegraficznej. Od powstania w r. 1922 do wybuchu drugiej wojny światowej był członkiem Państw. Rady Elektrycznej, która opiniowała sprawy gospodarki elektryfikacyjnej kraju. W r. 1923 został członkiem czynnym Akad. Nauk Technicznych i przewodniczącym grupy elektrotechnicznej jej Komisji Słownictwa Technicznego. Od powstania w r. 1924 Polskiego Komitetu Elektrotechnicznego (PKE) był jego prezesem; zorganizował kilkadziesiąt komisji i podkomisji przepisowych oraz uczestniczył w opracowaniu wielu polskich przepisów i norm elektrotechnicznych; współpracował w tym zakresie z Międzynarodową Komisją Elektrotechniczną. Jako członek Rady Technicznej przy Min. Komunikacji (1925–39) przewodniczył rozpatrzeniu i zaopiniowaniu projektu elektryfikacji warszawskiego węzła kolejowego. W l. 1929–33 był członkiem Zarządu Głównego Stow. Elektryków Polskich (SEP). W r. 1930 został członkiem zwyczajnym Tow. Naukowego Warszawskiego. Przez kilka lat był też wiceprezesem Warszawskiego Tow. Politechnicznego. W l. 1931–4 zasiadał w Komisji Dyscyplinarnej dla profesorów szkół akademickich przy Min. WRiOP. W r. 1932 przewodniczył polskiej delegacji na międzynarodowy Kongres Elektryczny w Paryżu. T.r. został członkiem honorowym SEP, co zbiegło się z połączeniem PKE z tą organizacją. W r.n. przewodniczył komitetowi wystawy elektrotechnicznej SEP, zorganizowanej w Warszawie z okazji pierwszego wspólnego zjazdu elektryków polskich i czechosłowackich. W marcu 1933 Senat Politechn. Warsz. obrał go na przewodniczącego komisji dla opracowania nowego statutu uczelni. Dn. 25 IX t.r. został S. w toku reformy systemu oświaty ministra Janusza Jędrzejewicza przeniesiony w stan nieczynny a jego katedrę zwinięto, co miało związek z podpisaniem przez niego jeszcze pod koniec 1930 protestu przeciw prześladowaniu przez władze sanacyjne opozycji politycznej (sprawa brzeska). Dn. 30 IX 1934 przeszedł na emeryturę, ale wykłady z zakresu instalacji elektrycznych na Wydz. Architektury Politechn. Warsz. prowadził aż do wybuchu drugiej wojny światowej. W r. 1938 otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.
Podczas okupacji niemieckiej przebywał S. w Warszawie, skąd w sierpniu 1944, po wybuchu powstania warszawskiego, został przez Niemców wysiedlony do obozu w Pruszkowie. Potem zamieszkał w Milanówku, gdzie z ramienia Rady Głównej Opiekuńczej wraz z Włodzimierzem Antoniewiczem organizował pomoc dla pracowników naukowych. Od końca t.r. do poł. sierpnia 1945 przebywał w Zakopanem. Dn. 1 IX t.r. objął Katedrę Elektrotechniki Teoretycznej na Politechn. Gdańskiej, gdzie współuczestniczył w organizowaniu Wydz. Elektrycznego, potem Mechaniczno-Elektrycznego, jako jego honorowy dziekan i kurator. Wykładał tam podstawy elektrotechniki i teorię prądów zmiennych. Był inicjatorem utworzenia 7 X Pomorskiego Oddziału SEP. Dn. 24 VII 1946 mianowany został profesorem zwycz. Na potrzeby dydaktyki opublikował poprawione i poszerzone wydania podręcznika Podstawy elektrotechniki (Gd. 1946, W. 1947) oraz monografii Teoria prądów zmiennych (Gd. 1947, 1950, W. 1951), która została nagrodzona w r. 1950 przez Tow. Naukowe Warszawskie. Po wojnie należał do Związku Nauczycielstwa Polskiego. Zmarł 22 I 1951 w Gdańsku, pochowany został w Warszawie na cmentarzu Powązkowskim (kw. 236–VI– 28/29).
S. pozostawił spisane po drugiej wojnie światowej Wspomnienia z przeżytych czasów zamiast spalonego w Warszawie w 1944 r. pamiętnika i prowadzonego dziennika (w posiadaniu rodziny).
W małżeństwie zawartym w r. 1894 z Elwirą Marią ze Staniewiczów (1875–1937) miał S. troje dzieci: Ludwikę (1895–1925), studentkę medycyny, zamężną za warszawskim architektem Władysławem Borawskim, Leona (zob.), oraz Elwirę (1903–1995), absolwentkę SGGW, właścicielkę sklepu tekstylnego, po drugiej wojnie światowej pracownicę administracji Politechn. Gdań., zamężną za Jerzym Staniewiczem, dyrektorem administracyjnym Uniw. Gdań.
Fot.: Arch. Dok. Mechan. w W., sygn. IKC–N–548 (portret), sygn. IKC–N–3392 (grupowe); – Bibliografia retrospektywna polskiego piśmiennictwa technicznego za lata 1945–1949, W. 1954; Bibliogr. Warszawy, II, V, VI; Jankowerny W., Jasińska M., Bibliografia publikacji pracowników Politechniki Warszawskiej 1915–1965, W. 1972; – Biogramy uczonych pol., IV; PSB (Sochocki Julian); Piłatowicz J., Poczet rektorów. Tradycje i współczesność Politechniki Warszawskiej 1826–2001, W. 2001; Rektorzy Politechniki 1826–1976, W. 1976 (fot.); Słownik biograficzny techników polskich, W. 1998 IX (J. Kubiatowski); Słown. pionierów techn.; Śródka A., Uczeni polscy XIX–XX stulecia, W. 1998 IV; – Akademia Nauk Technicznych, W. 1932 I 67–8 (częściowa bibliogr.), W. 1937 II 72; Cmentarz Powązkowski w Warszawie, Red. J. Waldorff i in., W. 1984; Słown. pol. tow. nauk., II cz. 1; Wykaz zmarłych profesorów Politechniki Warszawskiej, W. 1984 s. 38; – Hankowska R., Kościół św. Katarzyny Panny i Męczenniczki Aleksandryjskiej w Sankt-Petersburgu, W. 1997; Historia elektryki polskiej, W. 1976 I (fot.); Hist. Nauki Pol., IV; Historia Stowarzyszenia Elektryków Polskich 1919–1959, W. 1959; Kubiatowski J., Sylwetki zasłużonych elektryków, „Przegl. Elektrotechn.” R. 48: 1972 nr 1 s. 35–6 (fot.); Politechnika Gdańska 1945–1955. Księga pamiątkowa, W. 1958 s. 209, 215, 373–4 (częściowa bibliogr.); Politechnika Gdańska 1945–1970. Księga pamiątkowa, Gd. 1970 (fot.); Politechnika Warszawska 1915–1925, W. 1925 (częściowa bibliogr.); Politechn. Warsz. 1915–1965; Róziewicz J., Polsko-rosyjskie powiązania naukowe (1725–1918), Wr. 1984; 75 lat Stowarzyszenia Elektryków Polskich 1919–1994, W. 1994; 150 lat wyższego szkolnictwa technicznego w Warszawie 1826–1976, W. 1979; Z murów św. Katarzyny. Księga pamiątkowa b. wychowanek i wychowanków gimnazjów przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu, W. 1933 I; – Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Peretiatkowicz –Sobeski, Współcz. kultura pol.; Szkoły wyższe Rzeczypospolitej Polskiej, W. 1930; Taylor, Who’s Who, 1935; Zagórowski, Spis nauczycieli; – Arch. Paderewskiego, I; Lednicki W., Pamiętniki, Londyn 1967 II; Litwa podczas wojny. Zbiór dokumentów…, Oprac. L. A.[bramowicz], W. 1918 s. 58–61; – „Dzien. Urzęd. Min. WRiOP” R. 3: 1920 nr 4, R. 11: 1928 nr 13, R. 15: 1932 nr 1 (dod.) s. 10; „Przegl. Elektrotechn.” R. 14: 1932 nr 13; „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 23: 1930 s. 92–3 (częściowa bibliogr.), „Tyg. Ilustr.” 1921 nr 44 (fot.); – Nekrologi z r. 1951: „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 44 s. 158–61 (K. Żórawski), „Wiad. Elektrotechn.” Z. 3 s. 70–1 (S. Szpor); – Arch. PAN: Kartoteka Minerwy Pol.; Arch. Politechn. Gdań.: Akta osobowe S-a; B. Jag: sygn. Przyb. 247/81; – Matcr. Red. PSB: Życiorys S-a z r. 1938; – Mater. Leona Sylwestra Staniewicza (wnuka S-a) z Gd. (dok. osobiste S-a).
Stanisław Tadeusz Sroka